vatandaşlık hakları

VATANDAŞLIK (YURTTAŞLIK) HAKLARI
İnsanların yurttaş olarak devlete karşı görevlerinin yanında hakları da bulunmaktadır.Bir ülkenin yurttaşı olmak,o kişiye bazı haklar sağlar.Bunlardan bazıları;SOSYAL HAKLAR,EKONOMİK HAKLAR ve SİYASAL HAKLARDIR.Bu haklar,o ülkenin anayasasında düzenlenip güvence altına alınan haklardır.Yurttaşlık hakları,kişinin devletle olan ilişkilerinden doğar.Bu haklar kişilerin;özgür,eşit ve sosyal güvenlik içinde olmasını sağlar.Demokratik bir devlet olmanın en önemli koşulu,insan haklarının tanınmasıdır.Vatandaşlık haklarını kişiler devletten isteme hakkına sahiptirler.
Çünkü anayasa ile bu hakları güvence altına alınmıştır.Vatandaşlık hakları anayasamızın “Temel Haklar ve Ödevler” kısmında yer alır.
VATANDAŞLIK HAKLARI

SOSYAL HAKLAR EKONOMİK HAKLAR SİYASAL HAKLAR
Ailenin korunması Çalışma hakkı Vatandaşlık hakkı
Eğitim ve öğrenim hakkı Sendika hakkı Seçme ve seçilme hakkı
Sağlık,çevre ve konut hakları Toplu iş sözleşmesi, Siyasa faaliyette bulunma hak
Sosyal güvenlik hakkı grev ve lokavt hakkı Kamu hizmetlerine girme hak
Tarih,kültür ve tabiat Mülkiyet hakkı Dilekçe hakkı
Varlıklarının korunması hakkı Tüketici hakları
Gençlik ve spor hakları
Sanatın ve sanatçının
Korunması hakkı

SOSYAL HAKLAR:
Herkese insan onuruna yaraşır bir yaşam düzeyi sağlamayı amaçlayan haklardır.
SOSYAL DEVLET;Toplumdaki eşitsizlikleri olabildiğince gidererek yurttaşlarına insan onuruna yaraşır yaşam düzeyi sağlamayı amaç edinen devlet demektir.Sosyal haklar devlet desteği olmadan gerçekleşemez.Sosyal haklar,”SOSYAL DEVLET” ilkesinin gereklerindendir.
Ailenin korunması:Devlet,ailenin huzur ve refahı ile ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimini sağlamak için gerekli tedbirleri alır.
Eğitim ve öğrenim hakkı:Anayasamızın 42.maddesinde düzenlenmiştir.İlköğretim,kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunlu ve devlet okullarında parasızdır.Eğitim ve öğretim;Atatürk ilke ve devrimleri ve çağdaş bilim doğrultusunda olmak zorundadır.Devlet ayrıca parasal olanakları yeterli olmayan öğrenciler için burslar sağlayıp gerekli yardımları yapar.Özel öğretime gereksinimi olanlar için gerekli önlemleri alır.
Sosyal güvenlik hakkı:Anayasamızın 60.maddesinde düzenlenmiştir.Ülkemizdeki başlıca sosyal güvenlik kuruluşları;memurlar için Emekli sandığı,işçiler için Sosyal sigortalar kurumu ve serbest çalışanlar için Bağ-kur’dur.
Sağlık,çevre ve konut hakları:Sağlık hakkı anayasamızın 56.maddesinde yer alır.Devletin hastaneler açmak,salgın hastalıkları önlemek,çocukların aşılanmalarını sağlamak,yoksulların hastalık durumlarında bakımlarını yapmak görevidir.
Sanat ve sanatçının korunması:Anayasamızın 64.maddesinde yer alır.Buna göre devlet,sanat etkinliklerini desteklemek,sanatçıyı korumak,sanat eserlerini değerlendirmek ve sanat sevgisini yaymakla yükümlüdür.
EKONOMİK HAKLAR:
Çalışma hakkı:Anayasamızın 49.maddesindeki “Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir.” İfadesiyle çalışmanın bir görev olduğu vurgulanmıştır.Çalışmak bireyin,kendisine ve topluma karşı saygısının bir sonucudur.Kişi,ancak çalışarak toplumun diğer bireylerine yük olmaktan kurtulur.Devlet,çalışmak isteyenlere iş bulmak için gerekli önlemleri almak zorundadır.
Ayrıca ,” Dinlenmek çalışanların hakkıdır.Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve koşulları yasayla düzenlenir.” İfadesiyle de çalışanların dinlenmeye hakları olduğu kabul edilmiştir.
Çalışanlar haklarını korumak ve geliştirmek için sendika kurma hakkına sahiptirler.Memurlar ve kamu görevlerinin sendika kurma ve toplu sözleşme hakları vardır.Ancak grev hakları yoktur.
İşçi ve işverenler arasındaki ilişkiler,toplu iş sözleşmesi ile düzenlenir.TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ bir sendikaya bağlı olan işçilerin işverenle yaptıkları SÖZLEŞMEDİR.
Anayasamıza göre,işçilerin grev hakkı vardır.GREV;İşçilerin topluca çalışmayarak iş yerinde faaliyeti durdurmalardır.Amaçları toplu iş sözleşmesinin istekleri doğrultusunda yapılmasını sağlamaktır.
Anayasamız,işverene de haklarını koruma hakkını tanımıştır.Bu hak lokavt’tır.
LOKAVT;Grev yapan işçilerin topluca işten uzaklaştırılarak iş yerinin kapatılmasıdır.
Tüketicinin korunması:Anayasamızın 172. maddesinde,”Devle,tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirleri alır,tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini destekler.” İfadesiyle tüketicilerin bazı hakları olduğu ve bunları devletin koruyacağı belirtilmiştir.
SİYASAL HAKLAR:
Siyasal Haklar, ülke yönetimine katılmayı sağlayan haklardır.Bu haklardan sadece vatandaşlar yararlanabilir.
Türk vatandaşlığı:Anayasamızın 66.maddesinde,”Türk Devleti’ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk’tür.Yabancı babadan ve Türk anadan doğan çocuğun yurttaşlığı yasayla düzenlenir.” İfadesi yer almaktadır.
Hiçbir Türk,vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir harekette bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.Devlet yönetimine sadece Türk vatandaşları katılabilirler.
Seçme ve seçilme hakkı: Bu hak demokrasinin en önemli haklarından biridir.Anayasamızın 67.maddesinde yer alır.Bu hak sadece Türk vatandaşlarına tanınmıştır.Yurttaşların seçmen olabilme hakkı;servet,dil,din,mezhep,eğitim,cinsiyet ve ırk bakımından sınırlandırılamaz.18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı oyunu özgürce kullanabilir.Herkes seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
Seçimler; Genel,serbest,gizli oy ,açık sayım döküm esaslarına göre yargı gözetim ve denetiminde yapılır.
Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler,ceza ve tutuk evlerinde bulunan
Hükümlüler oy kullanamazlar.18 yaşını dolduran herkes siyasi partilere üye olabilir.
Kamu hizmetlerine girme hakkı:Anayasamızda “Her Türk kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.Hizmete alınmada,görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez.” İfadesi yer alır.Kamu hizmetine girenler mal bildiriminde bulunurlar.Bunun süresi yasayla belirlenir.
Dilekçe hakkı:Anayasamızda,” Vatandaşlar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve T.B.M.M. ne yazı ile başvurma hakkına sahiptirler.Dilekçe ile başvurma yazılı başvurmadır.Dilekçe sahibinin adı,soyadı,imzası ve adresi dilekçeye yazılır.Dilekçeler elden verilebildiği gibi postayla da gönderilebilir.Dilekçe sonucu yapılan işlemler,dilekçe sahiplerine en geç iki ay içinde bildirilir.
TÜRK KADINININ TOPLUMDAKİ YERİ:
Orta Asya Türk devletlerinde (Hun-Göktürk-Kutluk-Uygur) kadın ve erkek arasında fark gözetilmezdi.Kadın ve erkek,tüm toplumsal işlerde bir aradaydı.Türk hakanı diğer devletlerin yöneticilerine yazdığı mektuplara,” Gökle yerin tahta geçirdiği,güneşle ayın koruduğu Türk hakanı der ki “ diye başlardı.Gök ve güneş hatunun,yer ve ay ise hakanın simgesiydi.Kadın;savaşta,siyasi toplantılarda,avda daima eşiyle birlikte olurdu.Kız çocuk sahibi olunmak istenir,kadın örtünmez ve erkekten kaçmazdı.
Osmanlı ,İmparatorluğu’nda devletin din kurallarıyla yönetilmesi (Teokratik) nedeniyle kadının toplum içindeki konumu değişti.Bağımsızlığı elinden alındı.Aile içinde ancak erkek çocuk sahibi olduktan sonra saygı gördü.Mirastan eşit olarak pay alamadı.Eşinin izni olmadan hiçbir şey yapamazdı.Mahkemelerde ancak iki kadının şahitliği kabul edilirdi.
Bu durum,Kurtuluş Savaşına kadar devam etti.Kurtuluş Savaşında cephede savaşan Türk kadını,Cumhuriyet döneminde bütün haklarını elde etmiştir.Kadın,toplum yaşamına girmiş,istediği mesleği seçebilmiştir.Siyasal haklarını kazanmıştır.Önceleri şehir meclisine üye olabilen kadın,vatandaşların en doğal hakkı olan seçme ve seçilme hakkına da sahip olmuştur.T.B.M.M.ne milletvekili seçilmiştir.
Ülkemizde kadınların haklarını elde etmesi mücadele sonucu değil,Atatürk!ün Türk kadınına armağanı ile gerçekleşmiştir.
KADIN HAKLARI İLE İLGİLİ YASALAR:
1-İlk önemli yasa,1924 yılında kabul edilen TEVHİD-İ TEDRİSAT kanunudur.
(Eğitim ve öğretimde birlik) Bu yasayla medreseler kapatılmış,eğitim ve öğretim devlet denetimine girmiştir.Kız ve erkek öğrenciler,laik bir eğitim anlayışıyla bir arada öğrenim görmeye başlamıştır.
2-1925’te “Şapka Kanunu” ile kılık kıyafette değişiklik yapıldı.
3-İkinci önemli yasa 1926 yılında kabul edilen MEDENİ KANUN’DUR.Bu yasa her konuda kadın ve erkeği eşit duruma getirmiş.Günümüzde kadın ve erkeği eşit duruma getirmek için medeni kanunda değişiklikler yapılmaktadır.
4-1930’da belediye seçimlerinde,1934’de milletvekili seçme ve seçilme haklarını elde etmiştir.
5-İş kanunu ,sosyal sigortalar kanunu gibi yasalarla da kadın haklarını koruyucu hükümler getirilmiştir.Kadınların anne olmalarından dolayı yer altında,ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaları yasaklanmıştır.Bu durum ayrımcılık sayılamaz.

Kendilerini bir çok alanda kanıtlamış kadınlarımız:
Havacılıkta :İlk kadın pilotumuz Sabiha Gökçen
Müzikte:İdil Biret,Suna Kan,Leyla Gencer dünya çapında ün kazanmış müzik yorumcularımızdır.
Edebiyatta:Halide Edip Adıvar,Adalet Ağaoğlu…
Türk sanat müziğinde:Müzeyyen Senar…
Sinemada:Türkan Şoray,Hülya Koçyiğit…
Tiyatroda:Afife Jale,Cahide Sonku…
Resimde:Nazlı Ecevit..
Seramikte:Jale Yılmabaşar büyük başarılar kazanmış kadın öncülerimizdir.Günümüzde sayılar gittikçe artmaktadır.
ÖLÇME –DEĞERLENDİRME:
1-Vatandaşlık hakları nasıl doğmuştur.niçin gereklidir?
2-Demokratik bir devlet olmanın en önemli koşulu nedir?
3-Sosyal devlet nedir tanımlayınız.
4-Demokratik ülkelerde kişiler devletten vatandaşlık haklarını istem hakkına niçin sahiptirler?
5-Vatandaşlık hakları anayasamızın hangi kısmında yer alır?Kaça ayrılır,bunlar nelerdir?
6-Sosyal haklarımız,ekonomik ve siyasi haklarımız hangileridir?
7-Eğitim,sosyal güvenlik,çalışma,tüketici ,seçme ve seçilme,Türk vatandaşlığı,sanatçının korunması,sağlık ve çevre haklarımız anayasamızın kaçıncı maddelerinde yer alır?
8-Bireyin çalışması niçin çok önemlidir?
9-Sosyal haklar niçin devlet desteği olmadan gerçekleşemez?Örnekler vererek açıklayınız.
10-Devletimizin sağlıkla ilgili görevleri nelerdir?
11-Ülkemizdeki sosyal güvenlik kuruluşları hangileridir?Kimler hangi kuruluşun güvencesindedir?
12-Çalışanların niçin sendika kurması ve üye olması gereklidir?
13-Toplu iş sözleşmesi,grev ve lokavt nedir?tanımlayınız.
14-Türk vatanlığı nasıl elde edilir?açıklayınız.
15-Ülkemizde oy kullanma ve bir siyasi partiye üye olma yaşı kaçtır?
16-“ “ “ kimler oy kullanma hakkına sahiptir?
17-“ “ “ kimler oy kullanamaz?
18-“ “ “ seçimler nasıl yapılır?
19-Kamu hizmetine kimler girme hakkına sahiptir,hangi şartlar aranır?
20-Dilekçe hakkı hangi durumlarda ve nasıl kullanılır?Verilen dilekçenin cevaplanma süresi ne kadardır?
21-Türk kadınının,Orta Asya Türk devletlerinde ve Osmanlı devletinde durumu nasıldı?
22-Türk kadınının durumunun Osmanlı devletinde bozulmasının nedeni nedir.Bu durum ne zaman sona ermiştir?Açıklayınız.
23-Cumhuriyet döneminde kadınlarımız hangi yasalarla,hangi haklarını elde etmiştir?Yazınız.
24-Bir çok alanda kendilerini kanıtlamış kadınlarımızı ve başarı ve ün kazandıkları dalları yazınız.